[Układ Joachima I Hohenzollerna zw. Nestorem, margrabiego i elektora brandenburskiego oraz księcia szczecińsko-pomorskiego, z Zygmuntem I Starym, królem Polski i wielkim księciem litewskim, w sprawie zwalczania rozbójnictwa na pograniczu polsko-brandenburskim w celu zapewnienia bezpieczeństwa i swobody handlu na terenach przygranicznych i rozwijania pokojowych dobrosąsiedzkich stosunków].

Opis

• Sygnatura: Dypl. 048
• Tytuł: [Układ Joachima I Hohenzollerna zw. Nestorem, margrabiego i elektora brandenburskiego oraz księcia szczecińsko-pomorskiego, z Zygmuntem I Starym, królem Polski i wielkim księciem litewskim, w sprawie zwalczania rozbójnictwa na pograniczu polsko-brandenburskim w celu zapewnienia bezpieczeństwa i swobody handlu na terenach przygranicznych i rozwijania pokojowych dobrosąsiedzkich stosunków].
• Wystawca dokumentu: Joachim I Hohenzollern (margrabia brandenburski ; 1484–1535)
• Miejsce i rok: 1514 04.19.
• Opis fizyczny: 65x47 cm
• Język: Łac.
• Hasła przedmiotowe:
  • Bülow, Teodoryk von konsyliarz elektora brandenburskiego (?-1523)
  • Górka, Łukasz klan poznański (1482–1542)
  • Kekricz, Kasper konsyliarz elektora brandenburskiego 16 w.
  • Lubrański, Jan bp poznański (1456–1520)
  • Lubrański, Mikołaj Gardzina wda poznański (1456–1520)
  • Schulenburg, Werner von konsyliarz elektora brandenburskiego (ca 1460–1519)
  • Stublinger, Sebastian z Kulmbachu konsyliarz elektora brandenburskiego (?-po 1520)
  • Umowy międzynarodowe 16 w.
  • Zbójnictwo 16 w. Polska
  • Zbójnictwo 16 w. Brandenburgia
  • Brandenburgia (Niemcy) 16 w.
• Pieczęć: okrągła Joachim I (margrabia brandenburski ; 1484-1535) elektorska majestatyczna wosk czerwony pergaminowe paski „ S’ IOACHIM : MARCHION  BRADEBVRGEN’ SACRI : RO — MANI  IMP[E] — RII : ARCHICAMERARII : PRINCIPIS ELOCTOR : [!] DVCIS : — STETINEN : POMERANIE : CASSVBIE : SCL — AVIE : BVRGRAVII : NVREBVRGEN  P : RVGIE Elektor w długim gronostajowym płaszczu na tronie
• Uwagi:
  • Joachim I Hohenzollern zw. Nestorem, margrabia i elektor brandenburski oraz książę szczecińsko-pomorski, ogłasza i zatwierdza układ zawarty z Zygmuntem I Starym, królem polskim i wielkim księciem litewskim, w sprawie zwalczania rozbójnictwa na pograniczu polsko-brandenburskim dla zapewnienia poddanym obu państw bezpieczeństwa i swobody handlu na terenach przygranicznych i rozwijania pokojowych stosunków dobrosąsiedzkich oraz powołany na mocy tego układu specjalny sąd międzypaństwowy do orzekania w sprawach o rabunki i rozboje w oparciu o ułożony na jego potrzeby kodeks procesowy. W celu zawarcia układu elektor wysłał do Polski swych pełnomocnych konsyliarzy i komisarzy: Teodoryka von Bülow biskupa lubuskiego, Wernera von Schulenburga żołnierza i dyplomatę, Kaspra Kekricza szlachcica Starej Marchii i kanonika Sebastiana Stublingera z Kulmbachu, doktora praw i swego kanclerza, którzy w dniu 15 X 1513 r. (św. Jadwigi) spotkali się na zjeździe w przygranicznej wsi Sokola Dąbrowa (niem. Falkenwalde), położonej między królewskim miastem Bledzewem z tamtejszym klasztorem Cystersów a leżącym po stronie brandenburskiej miastem Lubniewice (niem. Koenigswalde), z delegowanymi do rokowań komisarzami strony polskiej: Janem Lubrańskim biskupem poznańskim, jego bratem Mikołajem Gadziną Lubrańskim wojewodą poznańskim oraz Łukaszem z Górki kasztelanem poznańskim i starostą generalnym Wielkopolski. Celem zjazdu było zbadanie i osądzenie wszystkich dotychczasowych wzajemnych krzywd, ukaranie winnych oraz powołanie do życia, w celu przeciwdziałania szerzącego się bandytyzmu i ułatwienia poszkodowanym dostępu do wymiaru sprawiedliwości (dojazdy i koszty związane ze stawianiem się w sądach), specjalnego sądu międzypaństwowego do orzekania w sprawach o rabunki i rozboje, którego ramy organizacyjne i kompetencje, oparte na restrykcyjnym prawie karnym, określono ściśle w głównej części tego bardzo obszernego dokumentu. Zbiór artykułów zawiera szereg szczegółowych przepisów prawnych dotyczących zwalczania rozbójnictwa oraz przedstawia organizację i kompetencje powołanych do tego dwóch sądów wraz z wytycznymi do prowadzenia przez nie procesów sądowych (processus iuris). Za najwyższą instancję do orzekania uznaje się władców państw właściwych dla miejsca popełnienia przestępstwa lub ich przedstawicieli w terenie, tj. starostów lub pełnomocników (zakaz odwoływania się poszkodowanych do kogo innego). Mówi się o konieczności zapewnienia bezpieczeństwa wobec licznych porwań, tak na drogach, jak i w domach, i związanych z tym żądań okupów (zakaz przetrzymywania porwanych pod karą utraty dóbr dziedzicznych, z których władca pokryje roszczenia poszkodowanych), o zakazie stosowania gróźb i szantaży przez poddanych obu krajów pod karą niezwłocznej konfiskaty majątku do czasu odzyskania łaski władcy lub zadośćuczynienia poszkodowanemu (a do tego kara poręczenia albo aresztu czy kaucji pieniężnej w zależności od pochodzenia: szlacheckiego lub innego), o sposobach i miejscach ścigania złoczyńców (obowiązek poddanych będących w pobliżu lub tych, przez których dobra wiedzie droga ich ucieczki, zwłaszcza w wypadku popełnienia czterech przestępstw kardynalnych: kradzieży, pożaru, uprowadzenia czy zabójstwa, ściąganie posiłków), o warunkach ich wymiany. Sporo miejsca poświęcono sprawom czysto organizacyjnym, takim jak: siedziby sądów (osobne dla każdego z państw, tj. w Międzyrzeczu i Ośnie), terminy rozpraw (dwa razy w ciągu roku: w poniedziałek po Niedzieli Miłosierdzia [po Wielkanocy] w Polsce, w poniedziałek po św. Franciszku [w październiku] w Brandenburgii), obowiązek powoda powiadomienia zwierzchników o terminie rozprawy (aby sąd nie zbierał się nadaremno), którzy następnie informują sędziów i zawiadamiają pozwanego (absencje zapisywane do akt), rekrutacja sędziów (po dwóch przedstawicieli z każdego kraju, po jednym ze stanu duchownego i świeckiego) i ich kwalifikacje etyczno-moralne (uczciwość, brak stronniczości, zakaz przyjmowania korzyści majątkowych i składania obietnic stronom), potwierdzane po wyborze na urząd przysięgą składaną sobie nawzajem (polscy sędziowie na ręce brandenburskich i na odwrót), równa waloryzacja tych samych przestępstw w obu sądach (niezależnie od praw obowiązujących w kraju, w którym toczy się proces), możliwość sądzenia spraw w ciągu kilku kolejnych dni w razie nawału spraw do rozpatrzenia w danym dniu, prawomocność i nieodwołalność wyroków sądowych (brak możliwości składania apelacji), zobowiązanie władców lub ich starostów czy specjalnych pełnomocników, na którego terytorium przebywa skazany za rozboje, do bezwzględnej egzekucji wyroków w terminie do kolejnego posiedzenia sądu (przeciwdziałanie manipulacjom i kunktatorstwu), organizacja kancelarii sądowych i ich produkcja (utworzenie osobnych kancelarii z własnymi notariuszami przysiężnymi (po jednym) dla założenia i prowadzenia ksiąg sądowych, obowiązki notariuszy: skrupulatność, właściwe podpisywanie i kontrola akt w celu zapobiegania fałszerstwom, specjalne pieczęcie dla sędziów do pieczętowania różnego rodzaju aktów wydawanych stronom procesowym: mandatów, remisji, listów przysądnych itd. oraz akt spraw odsyłanych do decyzji władców w przypadku głosowań nierozstrzygniętych, przechowywanie podpisanych i opieczętowanych egzemplarzy wyroków w siedzibach sądów po zakończeniu rozpraw lub dostarczanie ich przez sędziów, na których terytorium zostały złożone, na miejsce obrad sądu), zasady procedowania i wydawania wyroków (procedury obowiązujące poszkodowanych: od zgłoszenia się do swego władcy z zamiarem wszczęcia procesu, przez wydanie i odesłanie remisji przez sędziów z kraju sąsiedniego, w którym przebywa oskarżony, na podstawie której władca wydaje pisemne postanowienie, na co ma 2 miesiące, które podane własnym sędziom do opieczętowania i dostarczone na najbliższą rozprawę może być otwarte i ogłoszone tylko w pełnym składzie sądu i w obecności stron, głosowanie większością głosów, zakaz konsultowania przez sędziów przyszłych wyroków prywatnie między sobą, w przypadku różnicy zdań sędziów jednego kraju spisanie i zapieczętowanie wszystkich akt sprawy, a następnie odesłanie ich do instancji wyższej, możliwość odraczania rozpraw w uzasadnionych przypadkach ze względu na prawa przysługujące stronom), zapewnienie całkowitego bezpieczeństwa (w zakresie osobowym i rzeczowym) w dotarciu do siedzib sądów wszystkim uczestnikom rozpraw, tak samym sędziom i pisarzom, jak i stronom i publiczności (wystawianie przez władców listów żelaznych (salvus conductus), prawa i obowiązki świadków (zeznania pod przysięgą, przestrzeganie dyscypliny sądowej, obowiązek odpowiadania na pytania na żądanie instygatora lub strony przeciwnej), odpowiedzialność materialna skazanych wobec poszkodowanych (pokrywanie strat na żądanie powoda zgodnie ze złożoną przysięgą, odpowiedzialność na wszelkich dobrach nieruchomych własnych, niezależnie od trybu i wysokości wydanego wyroku, nawet po zasądzeniu kary śmierci włącznie, krzywoprzysięstwo karane automatycznie infamią i karą poczwórną (której połowa przypada władcy, a reszta sędziom). Poza tym w tekście kodeksu zapisano jeszcze inne szczegółowe przepisy dotyczące restrykcji materialnych uprawiania rozbójnictwa przez oskarżonych: celowego tymczasowego sprzedawania lub pozbywania się dóbr przez oskarżonych, aby uchronić je przed konfiskatą, i odpowiedzialności prawnej nabywców takich włości, na co mają szczególnie zwrócić uwagę władcy lub starostowie (zakaz wciągania do ksiąg sądowych rezygnacji takich podejrzanych dóbr), przejmowania przez władców kontroli nad dobrami dziedzicznymi synów szlacheckich (przyszłych dziedziców) trudniących się rozbojami, zwracanymi z woli monarchów tylko po spełnieniu określonych warunków. Tekst główny kończy ogólna, zapewne najważniejsza w całym dokumencie, konstatacja, że żadnemu z władców nie wolno utrzymywać, rozlokowywać i wspierać w jakikolwiek sposób (prawnie i materialnie) na swoim terytorium jakichkolwiek wichrzycieli, niezależnie od ich nazwy i pochodzenia społecznego (książęta, szlachta dziedziczna, poddani), ale na wszelkie sposoby ograniczać ich aktywność, izolować i tępić.
  • Stan zachowania dok. bardzo dobry ; lekkie przybrudzenia i zażółcenia perg., zwłaszcza in dorso, kilka małych dziurek na złożeniach ; ślady czterech złożeń + szeroka zakładka ; czytelność tekstu bardzo dobra (pismo bardzo wyraźne przypomina tekst druk.) ; kaligraficzna minuskuła gotycka (szwabacha) ; inicjał „J” w imieniu wystawcy kaligrafowany na marg., a całe jego imię oddane literami o większym module pisma ; pojedyncze skreślenia i poprawki redakcyjne (rozdzielanie wyrazów) ; inkaust czarny.
  • In dorso obszerna nota streszczająca nieco późniejsza (?), poza tym kilka dopisków i sygn. arch. różnych rąk: a) czarnym inkaustem [1.] Illustriss(im)i Pri(n)cipis Marthio(n)is [!] Electoris Brandeburgensis cu(m) Sigismundo Rege Poloniae transactio, qua grassandi et maleficiendi via subditis vtriusq(ue) Regni praecluditur [antykwą i kursywą (tej samej ręki?), odwrócona] ; [2.] N’o. 73. [odwrócona, podkreślona] ; [3.] T [tuż przy dolnej krawędzi, po lewej stronie paska] ; [4.] skrót R(egu)le [drobnym pismem tuż przy dolnej krawędzi, po prawej stronie paska]; [5.] 27 Pro[..] [?] [bardzo drobnym pismem pośrodku bliżej dołu] ; [6.] 18 [bardzo drobnym pismem obok dziewiętnastowiecznej pieczątki bibl.] ; [7.] 1514 [kursywą obok prawej aktualnej pieczątki bibl.] ; b) ołówkowe: [6.] 1514 [pośrodku u dołu] ; [7.] 48 [aktualna sygn., pośrodku nad główną notą dors., odwrócona] ; przy dolnej krawędzi (po lewej stronie nacięcia perg. paska) mała okrągła dziewiętnastowieczna pieczątka Biblioteki Kórnickiej, w dwóch innych miejscach przy krawędziach bocznych aktualne pieczątki bibl.
  • ; kapitała humanistyczna (szeryfowa, dwuelementowa, ligatury stosowane niekonsekwentnie, odwrócone litery „N”) ; otok oddzielony od pola pieczętnego potrójną linią ciągłą, między wierszami linia podwójna ; pole pieczętne: pod maswerkowym, łukowato wygiętym fryzem arkadkowym złożonym z 5 łuków (trzy „w ośli grzbiet”, z których środkowy nieco większy i wyższy, naprzemiennie z dwiema arkadkami o łuku koszowym) baldachim z gęsto drapowaną kotarą upiętą pod szeroką obręczą ozdobioną dwoma otokami perełkowymi, między którymi drobne sygla „C H M” — „R E G” rozdzielone dywizorami, pod baldachimem szeroki tron z wysokim zapleckiem wybitym wzorzystą materią, na którym siedząca postać elektora w długim gronostajowym płaszczu i takimże wysokim rozkloszowanym nakryciu głowy, spod którego opadają na ramiona długie lokowate włosy, trzymająca w prawej dłoni długie berło zakończone potrójną lilią, a w lewej rękojeść miecza opartego ukośnie głownią o ziemię, z rozstawionymi swobodnie nogami, po obu stronach tronu dwa geniusze odsłaniające jedną ręką kotarę: z prawej człowiek pierwotny w rozkroku odziany w zwierzęcą skórę i wsparty na kosturze, po lewej naga kobieta (Adam i Ewa?), na wysuniętej półkopułce baldachimu siedzący aniołek ze skrzydełkami przytrzymujący z obu stron wsparte na obręczy dwie tarcze herbowe typu niemieckiego w głębokim ukłonie heraldycznym z herbami rodowymi władcy, w otoku heraldycznym biegnącym wokół przedstawienia napieczętnego 6 tarcz herbowych także w ukłonach heraldycznych z herbami ziemskimi (w tarczy 3. herb Księstwa Rugijskiego) przeplatanych splecionymi wstęgami ; piękna duża pieczęć o dużych walorach artystycznych ; stan bardzo dobry, po konserwacji (najbardziej wystające elementy reliefu spłaszczone i przytarte).